استفاده از تکنولوژی آموزشی در آموزش زبان ، انتخاب یا اجبار؟

مقدمه

تکنولوژی آموزشی و استفاده از آن در آموزش زبان انگلیسی همیشه دغدغه مدرسان، آموزشگاه­های زبان و سرمایه گذاران در این حوزه بوده است . اگر چه در سالهای اخیر سرمایه گذاران در تبلیغات خود مدعی استفاده از تکنولوژی در آموزش بوده­ اند ولی هیچگاه از ظرفیت­های واقعی تکنولوژی در آموزش استفاده نشده است.

در این مقاله به جنبه ­هایی از تکنولوژی آموزشی اشاره  می شود که می توانسته در آموزش زبان انگلیسی در سالهای اخیر مورد استفاده قرار بگیرد و تاثیر آن بر یادگیری زبان انگلیسی  بررسی می شود.

تعاریف

تکنولوژی آموزشی به طور ساده بدینگونه تعریف می شود: تکنولوژی آموزشی عبارت است از روش سیستماتیک طراحی، اجرای و ارزشیابی کل فرایند تدریس و یادگیری که براساس هدفهای معین و یا بهره گیری از یافته ­های روان شناسی یادگیری و علم ارتباطات و به کارگیری منابع مختلف – اعم از انسانی وغیر انسانی- به منظور آموزش مؤثرتر تنظیم واجرا می شود.

با توجه به تعریف ارائه شده، آموزش در حوزه وسیعی از روانشناسی آموزش تا کاربرد تکنولوژی و صنعت در آن معنا پیدا می کند ولی سوال اینجاست که آیا از ظرفیت های موجود تکنولوژی برای آموزش استفاده می شود؟

نقش IT در آموزش

بدیهی است که استفاده ازتکنولوژی در آموزش، هم برای زبان آموزان و هم برای مراکز آموزشی می تواند بسیار پر هزینه باشد ولی  چیزی که سالهاست نادیده گرفته شده است این است که فناوری اطلاعات (IT) این روند را تسهیل و مقرون به صرفه کرده است. امکاناتی که فناوری اطلاعات ایجاد کرده است، انقلابی اجتناب ناپذیر در زندگی ما و همچنین در حوزه آموزش است که طبق عادت معمول ما انسانها از پذیرش و استفاده از آن اجتناب می کنیم ولی تا کی؟

کویید ۱۹، تهدید یا فرصت

در ماه های اخیر با بروز اپیدمی کوید ۱۹ (Covid19 pandemic)  سرمایه گزاران حوزه آموزش زبان، زبان آموزان، مدرس ها، مدارس و دانشگاه­ها ناگزیر از استفاده از کامپیوتر و اینترنت شده­اند و اصطلاحاتی از قبیل «آموزش مجازی زبان انگلیسی»، «کلاس مجازی آیلتس» و… بسیار به گوش می­رسد ولی آیا آموزش زبان تحت وب و کلاس­های مجازی آموزش زبان انگلیسی واقعا از تکنولوژی برای آموزش استفاده می کند  و در خدمت آموزش است؟

متاسفانه اگر اطلاعات کافی در مورد آموزش مجازی زبان انگلیسی (آیلتس) و … نداشته باشیم قضاوت در این حوزه کار راحتی نخواهد بود چرا که دانش کافی برای سنجش کیقیت در این زمینه را نداریم. ولی به علت نوع زندگی مدرن و محدودیت های آن، تیاز به استفاده از آموزش از راه دور در یادگیری زبان انگلیسی همانند تمام حوزه­های آموزشی یک اجبار بسیار مبارک است زیرا که در شرایط عادی انسان ها خیلی دیرتر و سخت تر به حوزه آموزش مجازی وارد می شدند.

فرصت ها برای آموزش

حدود بیش از نه سال پیش، وقتی برای اولین بار در حال اجرای آزمایشی کلاس مجازی برای آموزش زبان انگلیسی بودم، برخی از صاحب نظران و فعالان خبره این حوزهآموزشی متذکر عدم اتلاف وقت و انرژی شدند، ولیکن در حال حاضر آموزش مجازی انگلیسی و کلاس مجازی آیلتس تنها راه­ حل و فرصت آموزشی موجود است.

مهمترین نقد به آموزش مجازی در آن زمان ، عدم ارتباط  رو در رو و محدودیت های حاصل از آن برای مدرس در آموزش و زبان آموزان در یادگیری  ، که نقدی کاملا به جا و غیر قابل انکاربود،  مطرح می گردید.  ولی نکته ای که از نظر دور می ماند، فرصت های فراوان این روش آموزشی و امکانات نرم افزاری  بسیار متنوع و فوق العاده ای است که آموزش، تمرین و ایجاد ارتباط موثر– که هدف و دلیل بوجود آمدن زبان است – را ایجاد می­کند.

بر اساس تعاریف تکنولوژی آموزشی در آموزش زبان، چه به منظور مکالمه رو­ز­مره و چه برای آمادگی در گرفتن نمره مناسب در امتحانات بین المللی مانند آیلتس یا تافل و غیره، روش ها و ابزاری هستند که ارتباط کلامی و اثر متقابل آن در ارتباطات انسانی را برای مدرس و زبان­ آموزها ایجاد می کنند.

نرم افزار­ها و وبسایت­هایی که برای آموزش طراحی شده اند و در حال گسترش و تکامل هستند، در آموزش به مدرس در کلاس وهمچنین قبل و بعد ازآن، در آموزش و یادگیری، به زبان آموزان کمک می کنند. در ایجاد موقعیت­های­آموزشی برای درک  مفاهیم و ساختار های پیچیده امکانات سمعی بصری به طور مداوم و موثری  در دسترس هستند، به عنوان نمونه مدرس به راحتی می تواند از زبان آموزان برای مشارکت در درک مفهوم ساختاری مانند حال کامل (که برای ما ایرانی ها خیلی قابل درک نیست) با انجام پروژه ای ساده که در زمانی کوتاه قابل انجام است و به سرعت می تواند مورد نقد قرار گیرد، استفاده کند.

در سالهای اخیر همراه کتابهای آموزش زبان یک  سی دی حاوی نرم افزار و یا اپلیکیشن آموزشی که برای تمرین و تسهیل آموزش طراحی شده اند ارائه می شده است که این گام اولیه ای برای استفاده از تکنولوژی در آموزش بوده است، با نگاهی کلی تر و خلاقانه تر می توان ازاین فراتر رفت و استفاده از کتاب در آموزش که برای اکثر ما به تنهایی روشی خسته کننده  است به فرایندی پویا و گروهی تبدیل شود که حتی در زمانی  متفاوت از کلاس گروهی، به شکل گروهی و کاملا در ارتباط متقابل با دیگران مورد استفاده قرار بگیرد و این ضعف را از دوجنبه ،یک خسته کننده بودن آموزش در تنهایی از روی کتاب و دو برآورده کردن هدف نهایی یادگیری یک زبان که ایجاد ارتباط است را مرتفع کند.

فرصت ها برای تمرین و یادگیری

جنبه دیگر و بسیار اثرگزار در یادگیری زبان و آمادگی برای آزمون­ ، تکرار های مفرح، متفاوت و خلاقانه است. یادگیری زبان در حالت طبیعی با قرارگرفتن  در معرض زبان، تکرار و استفاده از خلاقیت نهفته در استعداد زبانی  صورت می پذیرد. به عنوان مثال بازی ساده ای مانند اسم فامیل در دوران کودکی قسمتی از روند یادگیری و تمرین نوشتن و تصحیح دیکته ،تلفظ و معنی کلمات بوده است،استفاده از این روش ها برای یادگیری زبان دوم  به طور معمول در زندگی ما خیلی در دسترس نیست ولی آموزش مجازی این امکان را ایجاد کرده است که حتی خارج از کلاس هم زبان آموز امکان تمرین خلاقانه و لذت بخش را داشته باشد.

دلایل عدم استفاده از این فرصت در گذشته

این جنبه ها و فرصت های فراوان دیگری که آموزش و یادگیری را آسان می کنند، مدتهاست که در دنیای مجازی و با استفاده از کامپیوتر امکانپذیر بوده اند، ولی در زمان حاضر چرا به عنوان فرصت طلایی آموزش مطرح می گردند؟ همانطور که در ابتدای این مقاله نیز به آن اشاره شد، متاسفانه مقاومت در استفاده و ترس از تکنولوژی در کنار اراده ما در ماندن در محدوده امنمان دلایل عمده استفاده نکردن از چنین پتانسیل بزرگی برای یادگیری بوده است اما ازآنجایی که نیاز، خالق همه اختراعات بوده است، نیاز ایجاد شده در شرایط موجود این فرصت را مهیا کرده است که ما از این امکانات استفاده کنیم و افق های جدیدی را در آموزش و یادگیری زبان برای خود و دیگران ایجاد نماییم.

عامل دیگری که سد راه استفاده فعال از امکانات مبتنی بر فن آوری اطلاعات شده است مدرسان و صاحب نظران آموزش زبان بوده­اند. در چند ماه اخیر و با بروز بیماری همه گیر کوئید ۱۹ وتغییر روند مجموعه های آموزشی از آموزش حضوری به آموزش مجازی، خیلی از مدرس ها از تدریس کلاس های مجازی روی گرداندند که به علت عدم آشنایی و تمایل ایشان برای استفاده از تکنولوژی در آموزش بوده است و این جبر استفاده از آموزش مجازی خود فرصتی برای استفاده مؤثر از تکنولوژی آموزشی در یادگیری زبان انگلیسی شده است.

اجبار ما در این دوره، شرایطی را ایجاد کرده است که در آینده حق انتخاب وسیعی به ما خواهد داد  و در آینده ای نه چندان دور از آن بعنوان نقطه عطفی در تاریخ آموزش زبان انگلیسی یاد خواهد شد.

منابع

–دانشگاه تربیت معلم– سمینار تکنولوژی آموزشی، تهران خرداد ماه ۱۳۵۶

-دکتر ناصر موفقیان، چند گزارش در زمینه تکنولوژی آموزشی، خرداد ماه ۱۳۵۳

– فردانش، هاشم (۱۳۸۷).سیر تحول تکنولوژی آموزشی در عرصه نظر (مقاله ژورنالی)

– رزم طلب، ناصر(۱۳۸۷)، نقش تکنولوژی آموزشی در یادگیری . …